Standaard Wayland
Een installatie van Raspberry Pi OS (vh Raspbian) vanaf ergens versie 12 (Bookworm), krijgt automatisch het grafisch systeem Wayland in plaats van X11.
(Bij mij heeft Wayland het menu onderaan, bij X11 standaard bovenaan).

Overschakelen naar X11

Als je toch X11 nodig hebt (compatibiliteitsredenen bv), kan je overschakelen via de Raspi-config tool:

sudo raspi-config

Dat opent een “blauw” scherm met een 9-tal keuzes, ga naar de “Advanced Options”

Daar zie je bv rond 7 de keuze “Wayland”; “Switch between X and Wayland backends”.

Met die keuze kan je overschakelen tussen X en Wayland.

Je moet dan ook bijhorende Window Manager kiezen;
– Bij Wayland kan je bv “Wayfire” en “Labwc” hebben als Window Manager.
– mogelijk is er voor X11 maar 1 (Openbox) en moet je niet echt kiezen.

Na de X11 keuze antwoordt het scherm: Openbox on X11 is active (ok).

Finish om de instellingen te verlaten.

En kies best voor reboot om alles nieuw in te lezen en het starten te checken.

Als het beeld van je eerste/tweede monitor is uitgevallen moet je die even af/aan zetten.

Een ander zicht
Je krijgt in principe dezelfde desktop-achtergrond en je documenten en programma’s blijven ook allemaal.
Het kan er wel anders uitzien, menu’s, logo’s, lettertype, snelheid kan verschillen, enz.
En sommige dingen zullen wonderwel terug werken 😉

Nieuw ontwerp
De nieuwe Raspberry Pi 500+ is hier alleen nog maar te bestellen zonder op voorraad te zijn, maar in de VS is hij al wel te koop. Ik liet een apart toestel overkomen (zonder muis enz), en dat is dan natuurlijk een toestel met een QWERTY klavier (“het klavier de computer” in dit geval). 16 GB RAM is een luxe natuurlijk, en er is ook een SSD voorzien (wat zelfs in de tijd van de 400/500 voorspeld was door open ruimte in de behuizing, die echter totaal herwerkt is voor dit model).

Systeem
Ik heb nog een Raspberry Pi besturings-systeem liggen, gebaseerd op Debian 12, maar voor de veiligheid haal ik maar een nieuwe 2025-10-01-raspios-trixie-arm64-full.img.xz af (Debian 13). Die is 1.9 GB groot, en na uitpakken wordt het een .img van 9 GB.

Ik installeer balenaEtcher om de image op de SD kaart te schrijven, maar ik heb twee keer een foutmelding, één keer vrij snel op een 64 GB kaartje, de andere keer aan het einde van het schrijven van de ISO op een 32 GB kaartje:
“Flash failed”, zonder verdere uitleg, wat teleurstellend voor een desktop-tool.

Dan maar naar de commandline:
sudo dd if=./Downloads/Software/ISO/2025-10-01-raspios-trixie-arm64-full.img of=/dev/mmcblk0 bs=4M status=progress && sync
Op deze manier krijg je ook doorlopend een stand van zaken te zien

… bytes (3.9 GB, 3.7GiB) copied, 156 s, 20.5 MB/s

Eindigend als:

9617539072 bytes (9.6 GB, 9.0 GiB) copied, 787 s, 12.2 MB/s
2294+0 records in
2294+0 records out
9621733376 bytes (9.6 GB, 9.0 GiB) copied, 961.702 s, 10.0 MB/s

De installatie verloopt nu vlot; starten met de SD kaart in de sleuf, en wat vragen beantwoorden over land en taal, toetsenbord en zo. Een gebruikersnaam en wachtwoord kiezen.

Desktop
Ten opzichte van bv KDE heeft Raspberry pi altijd een eenvoudige desktop gehad, die er ook wat ruwer uitzag. Maar deze versie is op dat gebied veranderd. De grafische elementen op het scher zien er veel fijner en zachter uit, en met deze krachtige configuratie is het ronduit fijn werken.

SSD?
Zonder er bij stil te staan hebben we een typische Raspberry pi installatie gedaan op een sd-kaart. Maar dit toestel heeft een ingebouwde SSD, waar natuurlijk ook het systeem op zou kunnen staan. Dan moet je een nieuwe installatie doen naar die ssd. Het zou handig zijn in de Raspberry pi tools deze keuze te krijgen, maar dat komt misschien nog.

OpenSUSE:

zypper search --installed-only -s -t libmariadb3
(of ook zichtbaar via Yast, Software, zoek)

Debian-achtigen:

apt-cache show libmariadb3

Bv op een Tumbleweed2025 met KDE Plasma 6 ^*:

KDE automatische vensterbewegingen afzetten

Menu System, Systeem instellingen;

Muis and touchpad
– Screen Edge corner: No Action
– Schermranden [] Maximize Windows dragged to top edge
– Schermranden [] Tile Windows dragged to left or right edge

Toepassen, klaar.

Inderdaad de menu’s zijn hier gemengd NL-talig/Engelstalig..

Klassiek menu instellen

Op menu symbool in takenbalk linksonder in de hoek: rechtsklik, alternatieven tonen, “Menu Toepassingen” kiezen.

(*) Details
KDE Plasma 6.4.5 / KDE Frameworks 6018.0 / Qt 6.9.2 met klassiek “Menu toepassingen”
(oudere KDE 4 vensterspasmen …)